Tìm hiểu về “Bắc Kim Thang, cà lang bí rợ…”

Những mẫu chuyện nhỏ mang lại sự hiểu biết cho các em cũng như các bậc phụ huynh về những bài hát, những câu ca dao đã quen miệng hát từ thủa thiếu thời mà không biết nguồn gốc, sự tích về nó.Những bài sưu tầm mang về đây chia sẻ, hy vọng mang lại thêm  cho sự hiểu biết của chúng ta. 

Sưu tầm từ Góp Nhặt

Trước khi tìm hiểu thế nào là “bắc kim thang, cà lang bí rợ”, tôi xin kể lại một câu chuyện cổ tích mà mình nghe được trong chuyến đi công việc tại Long Xuyên khoảng 5 năm trước. Người kể câu chuyện này là một cụ bà khoảng gần 80 tuổi, tụ tập cháu chắt lại rồi vừa ngồi bỏm bẻm nhai trầu vừa kể chuyện. Chắc hẳn rằng nghe xong mọi người sẽ hiểu thêm về việc mà chúng ta đang bàn tới ở đây. Chuyện kể như sau:

“Ngày xửa ngày xưa, ở một làng quê nọ, có hai người bạn làm nghề buôn bán cùng nhau. Một người đi soi đèn bắt ếch về đêm, còn anh kia thì chuyên đi bán dầu thắp đèn vào rạng sáng. Nhà họ dựng trên một cù lao nhỏ ven sông, tách biệt với làng xóm, muốn đi vào chợ làng phải đi ngang một cây cầu khỉ vắt vẻo. Do hoàn cảnh đơn chiếc, nên hai anh cũng thân thiết với nhau. Có lần vì mẹ già của anh bán ếch bệnh mà không có tiền chạy chữa nên qua đời, anh bán dầu liền bỏ tiền ra giúp đỡ ma chay mà không hề tính toán, vì thế mà anh bắt ếch càng quý trọng tình bạn của anh bán dầu.

Một đêm nọ, trong lúc đi làm việc, anh bắt ếch nghe tiếng kêu thảm thiết phát ra từ một cái bẫy trên đồng. Tính tò mò, anh lại mở ra coi thì phát hiện ra hai con chim le le và bìm bịp nằm trong bẫy, do chúng giành ăn với nhau mới bất cẩn rơi vào bẩy của con người. Hai con chim ra sức năn nỉ anh bắt ếch mở bẩy tha cho mình, rồi hứa sẽ đền ơn báo đáp. Vốn là người có tính nhân từ, anh bắt ếch cũng xuôi lòng rồi giải thoát cho chúng.

Vài ngày sau, hai con chim cùng bay đến nhà anh bắt ếch để cảnh báo cho anh biết tai ương sắp đến. Chúng nghe được hai con ma da ở sông bàn với nhau rằng sẽ kéo chân anh bán dầu và anh bắt ếch, cho hai anh chết, thế mạng cho chúng để chúng được đầu thai. Vì hai con ma này chết đã lâu, nếu trong 7 ngày không bắt được người thay thế sẽ bị hồn phách tứ tán, không được đầu thai nữa. Thêm vào đó, ma da cũng chỉ có thể bắt hai anh khi trời vừa rạng sáng, lúc anh bán dầu ra chợ và lúc anh bắt ếch về nhà, bởi vì khi mặt trời lên thì chúng không còn ma phép.

Ban đầu anh bắt ếch đem cớ sự nói anh cho bán dầu nghe, khuyên anh nên ở nhà, nghỉ bán một tuần lễ, nhưng anh bán dầu lại không tin, cho rằng đấy là mê tín vớ vẩn, trên đời không có ma, quỷ. Theo lời le le và bìm bịp, anh bắt ếch viện cớ đến ngày cúng mẹ, gọi anh bán dầu qua nhà tiệc tùng ăn nhậu, chuốc cho anh say mèm đến mức sáng hôm sau không ra chợ bán được. Ngày kia lại lấy cớ sang nhà cảm ơn anh bán dầu đã giúp đỡ, lại bày tiệc ăn uống no say, trì hoãn việc đi ngang cây cầu kia.

Hôm ấy là ngày cuối cùng của thời hạn 7 ngày ma da bắt hồn, do say sỉn nhiều ngày liền nên anh bắt ếch ngủ quên. Anh bán dầu sực tỉnh vào sáng sớm, nhận ra mình đã bỏ buôn bán mấy ngày liền bèn nhanh chóng quẩy hàng ra chợ. Do bước vội vàng qua cầu khỉ cheo leo, lại bị bọn ma da biến phép cho cầu trơn trượt nên sẩy chân rơi xuống nước mà chết. Anh bắt ếch vì tiếc thương bạn nhưng do còn sợ bọn ma da nên phải đợi hết một ngày sau mới dám vớt xác bạn lên mà làm ma chay. Thấy ân nhân của mình đau lòng, le le và bìm bịp cũng bay đến, cất tiếng kêu thảm thiết như tiếng kèn trống đám ma để tiễn biệt một người chết oan.”

Đọc hết truyện cổ tích này thì có lẽ mọi người đều sáng tỏ vì sao trong bài đồng dao “Bắc kim thang” có 4 câu cuối là:

Chú bán dầu, qua cầu mà té.
Chú bán ếch, ở lại làm chi.
Con le le đánh trống thổi kèn,
Con bìm bịp thổi tò tí te tò te.

Thực chất là để diễn tả lại câu chuyện cổ tích đề cao tình bạn và tính chất cứu vật vật trả ơn của người xưa.

Thế nên vấn đề còn lại nằm ở hai câu:

Bắc kim thang, cà lang bí rợ
Cột qua kèo, là kèo qua cột.

Ở câu đầu tiên, “cà, lang, bí rợ” là để chỉ cho 3 loại củ, quả có cùng một đặc tính là thuộc họ dây leo, trái cà, khoai lang và bí rợ. Đặc biệt với từ bí rợ, là một từ thuần chất của miền Nam, cũng đã nói lên xuất xứ của bài đồng dao này là từ miền Tây Nam bộ.

Nói đến “bắc kim thang” thì phải hiểu hơi “hàn lâm” một chút, là từ kim thang ở đây hiểu cho đúng phải là cái thang hình chữ KIM -金- tức là hình tam giác cân. Từ “kim tự tháp” cũng là bắt nguồn từ chữ “kim” này mà có, do chỉ hình dạng cái tháp của người Ai Cập cổ là hình tam giác cân.

Còn cái “kim thang” của con nít ngày xưa là do người lớn dùng hai thanh tre dài, bắt chéo vào nhau tạo thành một hình tam giác cân rồi cắm trên mặt đất, cách vài mét lại đặt một cái như vậy, tạo thành một hàng dài. Bản thân của cái kim thang này trở thành một cái cột (do không có cây cột dựng đứng giữa nên hai thanh tre chéo vào trở thành cột luôn). Những cái kim thang được nối vào nhau bởi cái “vì kèo” là những thanh tre chạy dọc theo giàn, cứ như thế tạo thành một giàn cốt là để cho cà, lang, bí rợ leo lên mà sinh sôi, phát triển.

Vậy “cột qua kèo, kèo qua cột” là chỉ mối quan hệ gắn bó vào nhau của hai vật thể. Cả câu “bắc kim thang, cà lang bí rợ, cột qua kèo, là kèo qua cột” cốt để miêu tả mối quan hệ keo sơn, quấn quít, gắn bó vào nhau của anh bán dầu và anh bán ếch ở bốn câu sau.

Cả bài đồng dao này được viết lại dựa trên câu chuyện cổ tích kia, nên cách lý giải cũng vì thế mà nên hiểu cho đúng. Tuy nhiên trải qua thời gian dài, người lớn không còn kiên nhẫn để giải thích cho con trẻ hiểu về truyện cổ tích kia, thế nên bài đồng dao “bắc kim thang” cứ thế mà lưu truyền, gây ra sự hoang mang, khó hiểu cho người nghe.

Bên cạnh đó, cũng còn nhiều lời bàn, tranh cãi xung quanh việc lý giải ý nghĩa cho bài đồng dao này. Điển hình là ông Nguyễn Hữu Hiệp ở An Giang đã phát biểu trong hội thảo khoa học tại trường Đại học Cần Thơ năm 2003, rằng hiểu cho đúng thì bài đồng dao này phải được hát là:

Bắt kim than, cà lang bí rợ
Cột quai chèo, chèo qua chèo lại,
Bắt ngựa ô, chạy vô vườn mít,
Hái lá mít, chùi đít ngựa ô.

Tuy nhiên cách giải thích này lại khập khiễng và vô cùng tối nghĩa, khó hiểu.

Vậy nên tôi mới mạn phép truy tìm nguồn gốc, đọc và thẩm định rồi giải thích để mọi người hiểu hơn về bài đồng dao này. Nếu mọi người thấy cách lý giải này là hợp lý thì nhớ đặng mà con cháu có hỏi, thì ta biết trả lời rằng vì sao trẻ con hay hát:

Bắc kim thang, cà lang bí rợ,
Cột qua kèo, là kèo qua cột…

Ngọc Thạch










.

"Không nên bịa đặt, nói khoác lòe người"

Không nên bịa đặt, nói khoác lòe người

Tí và Sửu đi qua một đám ruộng bí. Tí chợt trông thấy quả bí to, nói rằng:
- Chà, quả bí đâu mà to như thế kia!
Sửu có tính hay nói khoác, cười mà bảo rằng:
- Thế đã lấy gì làm to. Tôi đã từng thấy những quả bí to hơn nhiều. Có một bận, thật mắt tôi trông thấy một quả bí to bằng cả một cái nhà ở trước mặt ta kia kìa.
Tí nói:
- Thế đã lấy gì làm lạ. Tôi còn nhớ một bận tôi trông thấy cái xanh đồng to vừa bằng cả cái đình làng ta ấy.
Sửu hỏi:
- Cái xanh dùng để làm gì mà to quá như thế?
- À, thế bác không biết à. Cái xanh ấy dùng để luộc quả bí của bác vừa nói ấy mà.
Sửu biết Tí chế nhạo mình, mới nói lảng ra chuyện khác.

Lời bàn:

Nói điều gì phải cho đúng với sự thật, chớ nên bịa đặt mà người ta chê cười.
Giải nghĩa: 

Quả: Tiếng thông dụng ở miền Bắc, có nghĩa là trái, trái bí, trái bầu…
Nói khoác: Nói điều quá sự thật.
Một bận: Một lần. 

Xanh: Ðồ bằng đồng, có hai quai dùng để nấu. Xanh khác với chảo, vì mặt dưới của xanh bằng, còn chảo thì cong.

Nguồn: Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Ngọc

Lời bình:

Qua bài học này, chúng ta nhận thấy nền văn hóa truyền thống của người Việt chúng ta là sự thật thà, ngay thẳng. Nền giáo dục sơ khai của Việt Nam Cộng Hoà từ khi đặt ra tôn chỉ "Nhân Bản - Dân Tộc - Khai Phóng." Luôn luôn coi trọng con người. Coi trọng cách cư xử của người với người. Coi trọng danh dự, chữ tín. Cái triết lý đó đã hoàn toàn bị đảo lộn bởi một triết lý mới "Hồng hơn Chuyên".

Có bạn sẽ đặt câu hỏi "danh dự có liên quan gì đến sự thành thật ?". Câu hỏi này thật sự là một câu hỏi rất hay. Bởi vì từ đó, ta mới có thể giải thích cho nhau một cách ngắn gọn như thế này: Một con người sống trong sự giả dối, quen nói dối thì chắc chắn con người đó trước sau cũng bị lộ diện sự dối trá. Khi sự giả dối bị phơi bày thì chắc chắn con người đó sẽ bị khinh thường, chắc chắn sẽ không còn bất kỳ ai tôn trọng và tin tưởng nơi họ nữa. Chẳng thế mà cổ nhân có câu "Một sự bất tín, vạn sự bất tin".

Trong nghành tâm lý học của Tây phương, người ta có cả một bài giảng mà tôi đã được học trong những năm đầu tiên. Bài giảng đó chúng ta có thể tóm tắt được như sau "Sự thật bao giờ cũng dễ nói hơn sự giả dối. Vì khi anh nói sự thật, thì cho dù năm, mười năm sau nếu có phải kể hay nhắc lại nó sẽ không bao giờ thay đổi. Trong khi những kẻ nói dối phải luôn luôn học thuộc lòng những điều dối trá mà mình đã từng nói, để sau này khi nhắc lại sẽ không bị nhầm lẫn. Vì thế, người nói dối lúc nào cũng ở tư thế phòng vệ." vì sợ sẽ có ngày bị bại lộ.

Chúng ta có thể đưa ra đây vài thí dụ trong lịch sử VN cận đại.

Thí dụ thứ nhất: anh hùng Lê Văn Tám!

Thí dụ thứ nhì : Tay không diệt máy bay trực thăng của Mỹ.

Thí dụ thứ ba : anh hùng Phạm Tuân nấp trong mây bắn hạ B52.
v.v.... và v.v....

Với những thông tin sai lạc và bịa đặt xuất hiện rất thường xuyên như vậy thử hỏi có còn ai muốn tin vào những kẻ đưa ra các thông tin đó nữa hay không ? Khi mà người trên chỉ biết nói dối thì làm sao trách được kẻ dưới cũng đua đòi nói dối theo !

Thành thật là một đức tính truyền thống tốt đẹp của người dân Việt mà chúng ta cần phải bảo tồn, phát huy, xây dựng, đấu tranh để bảo vệ. Để sau này, con cháu của chúng ta sẽ được cầm trên tay những trang sử của sự thật.

Thân ái.









.

Thức ăn - uống phụ nữ mang thai nên tránh

Văn hóa ẩm thực và những điều kiên cữ

Thời kì mang bầu là quãng thời gian cần bổ sung nhiều dinh dưỡng đểm đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và bé. Tuy nhiên, trong giai đoạn này các mẹ bầu cũng nên tránh một số thực phẩm vì có thể gây nguy hiểm cho thai nhi.

1. Một số loại cá biển

 Một số loại cá biển hoặc cá gần cửa sông thường bị nhiễm độc thủy ngân ở mức cao. Phụ nữ mang thai nên hết sức chú ý khi ăn những loại cá như cá mập, cá ngừ, cá kiếm để tránh gây nguy hại tới sự phát triển của hệ thần kinh thai nhi.

 Ngoài ra, đồ tươi sống nói chung và hải sản tươi sống nói riêng cũng nên tránh trong thời gian mang bầu, bởi những thực phẩm này có thể chứa ký sinh trùng toxoplasmosis mà nếu mẹ bầu ăn phải trong 3 tháng đầu có thể gây sảy thai, thai chết lưu hoặc các biến chứng nguy hiểm khác khó có thể lường trước được.


 2. Thức uống chứa caffein

Caffeine rất nguy hiểm cho thai nhi bởi chúng có thể đi qua nhau thai và gây ảnh hưởng tới nhịp tim của bé. Các bác sĩ đã khuyến cóa phụ nữ mang thai không nên tiêu thụ nhiều hơn 200mg caffeine mỗi ngày. Nếu bạn không chắc chắn về lượng caffeine an toàn, tốt nhất nên tránh hoàn toàn các loại trà, cà phê trong thời gian mang thai.
 

 3. Thịt nguội

Trong các loại thịt nguội và thực phẩm chế biến sawnc có chứa một chất tênListeriosis có thể gây sẩy thai hoặc làm thai chết lưu. Trong trường hợp phải ăn xúc xích hoặc giăm bông, bà bầu nên làm nóng trước khi ăn để đảm bảo ăn toàn cho thai nhi.

4. Gan

 Gan và hầu hết các sản phẩm từ gan có chứa một lượng lớn vitamin A. Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu vitamin A có thể khiến trẻ bị dị tật bẩm sinh. Hãy giám sát lượng tiêu thụ vitamin A hàng ngày bằng cách tham khảo thêm ý kiến của bác sỹ.
 

 

5. Sữa chưa qua tiệt trùng

Sữa chưa tiệt trùng có thể gây ra nguy cơ về sức khỏe rất lớn cho thai nhi. Uống sữa tươi chưa qua tiệt trùng có thể gây bệnh Listeriosis, một dạng bệnh nguy hiểm có thể gây suy thai, hỏng thai và sẩy thai.

6. Trứng sống

 Các dạng trứng chần, trứng hút hay trứng ốp la còn nguyên lòng đào đều không nên là món ăn của phụ nữ mang bầu. Ở dạng tươi sống, trứng có thể gây rủi ro ngộ độc salmonella. Ngộ độc salmonella không gây hại cho thai nhi nhưng ảnh hưởng nguy hiểm tới sức khỏe của mẹ.
 

7. Một số loại hoa quả
 

Trái cây là nguồn cung vitamin quan trọng cho mẹ và thai nhi tuy nhiên thai phụ cũng nên cẩn thận với một số loại trái cây sau:
 

 - Đào: Quả đào tuy là thứ quả ngọt nhưng lại là thứ quả nóng. Vì vậy, khi ăn đào thai phụ rất dễ bị chảy máu dẫn đến sảy thai. Ngoài ra, đào còn có lông gây ngứa và đau họng.

 - Đu đủ xanh: Rất nhiều nghiên cứu cho thấy đu đủ xanh hoặc chưa chín hẳn chứa rất nhiều enzymes và mủ có thể gây nên sự co thắt tử cung với hậu quả là gây sảy thai.

 - Nhãn: Nhãn là loại quả rất ngọt và thơm nhưng lại rất nóng cho phụ nữ mang thai. Vì thế thai phụ không nên ăn quá nhiều nhãn.

 


 8. Các thức ăn nướng

 Các thực phẩm loại này phải dùng gỗ, than làm chất đốt để chế biến. Nhiên liệu đốt lên sẽ phát tán ra một loại chất độc làm ô nhiễm các thức ăn được xông nướng. Chất độc này có thể gây ra ung thư. 









Theo T.H ( (Depplus.vn/MASK)















.

iBook - Giáo Dục Cộng Đồng - 1971

Sách Quý - Chia Sẻ tự do - Bấm vô photo để rọi to lên xem

Link Download PDF File Giáo Dục Cộng Đồng